V́ tŕnh
độ đàn guitar và căn bản lư
thuyết âm nhạc của mọi người
đều khác nhau, viết một bài chỉ
dẫn tổng quát cho mọi tŕnh độ là điều không
dễ. Do đó tôi sẽ tŕnh bày 1 khung h́nh
(framework) rồi từ đó tùy tŕnh độ
của ḿnh mà các bạn sẽ
tự t́m hiểu thêm.
PHẦN MỘT :
KỸ THUẬT TAY
TRÁI
1
Cách
t́m các hợp âm dùng trong một bài nhạc
Việt
Trước
hết nh́n vào 1 bản nhạc th́ có hai trường
hợp: hoặc bài ấy đă có ghi sẵn các
hợp âm (chords), hoặc không ghi hợp
âm nào cả. Nếu có ghi sẵn hợp âm
th́ tốt, v́ vấn đề cho bàn tay trái
đă được giải quyết xong và
bạn chỉ c̣n cần t́m cách làm sao để
chạy các ngón tay phải. Tuy nhiên thông thường
th́ các bản nhạc Việt không ghi kèm các
hợp âm, và rất nhiều trường hợp
tuy có ghi hợp âm nhưng nghe không xuôi tai cho
lắm!
Do đó trước khi cầm lấy
cây đàn, việc đầu tiên mà các bạn
cần nắm vững là nên biết cách t́m các
hợp âm dùng trong bài .
Ba vấn đề chính thuộc bàn tay trái là:
1: T́m
chủ âm của bài nhạc
2: T́m các
hợp âm trong bài nhạc
3: Đặt các hợp âm vào bài nhạc.
1 : T́m chủ âm
của bài nhạc
Hăy nh́n vào bộ khóa ở đầu bài
nhạc, ta sẽ thấy có 3 trường hợp
xảy ra
a) Bộ khóa không có dấu thăng
giảm : Chủ âm của bài có thể là Do trưởng
(C) hay La thứ (Am)
b) Bộ khóa có dấu thăng
: Từ dấu thăng cuối cùng, cọng thêm
nửa cung th́ sẽ có tên chủ âm trưởng,
rồi từ đó đếm xuống 2 nốt
sẽ có tên âm giai tương ứng là chủ
âm thứ
c) Bộ khóa có dấu giảm
: Nếu có 1 dấu giảm (Bb) th́ chủ âm
của bài có thể là Fa trưởng (F) hay Re
thứ (Dm) . Nếu có hơn 1 dấu giảm,
th́ dấu giảm ngay trước dấu giảm
cuối sẽ là tên của chủ âm trưởng
và sau đó đếm xuống 2 nốt sẽ có
tên của chủ âm ở cung thứ
Tại sao ta lại chưa
biết rơ được chủ âm của bài nhạc thuộc cung
trưởng hay thứ ngay như thế? Hăy
tưởng tượng việc t́m chủ âm của
một bài
nhạc mới cũng như bạn đang đứng
trước một căn nhà lạ. Bạn gơ
cửa nhưng không biết người chủ
gia đ́nh ra mở cửa là người cha (trưởng)
hay mẹ (thứ)
Bài tập:
a) Bộ khóa có 3 dấu thăng
: 3 dấu thăng này theo thứ tự là Fa,
Do, Sol. Dấu thăng cuối cùng là Sol (G) ,
vậy th́ bài này có thể ở chủ âm La trưởng
(A) (v́ Sol
# cọng ½ cung là La ) . Nếu người
cha tên là La (A) th́ bà mẹ (âm giai tương
ứng) tên là ǵ? Từ La, đếm xuống
Sol (G) rồi xuống Fa ( F ) . Phải chăng bà
mẹ tên là Fa thứ ? Không hẳn vậy, v́ nh́n
nơi bộ khóa th́ sẽ thấy có dấu F# nghĩa
là tất cả các nốt Fa trong bài sẽ mang
dấu thăng. Do đó tên của bà mẹ trong ngôi nhà
này sẽ là Fa thăng (F#) và bài này cũng có
thể thuộc chủ âm Fa thăng thứ ( F#m )
b) Bộ khóa có 2 dấu
giảm: 2 dấu giảm này là Si (B), Mi (E). Dấu
giảm trước cuối cùng là Si (B), nên
chủ âm bài này có thể là Si giảm trưởng
(Bb major) hay Sol thứ (Gm)
Đến đây th́ bạn đă t́m ra được
bài nhạc này có thể thuộc một trong 2
chủ âm. Điều này tương tự như
biết được tên người cha (trưởng)
và người mẹ (thứ) trong gia đ́nh này nhưng
chưa biết ai là người ... “cầm
quyền” trong nhà ?
Bước kế tiếp là t́m xem chủ âm nào
là chính? Muốn vậy bạn chỉ
cần nh́n vào nốt cuối cùng trong bài
nhạc. Nó là một trong 2 nốt này và đó là tên chủ âm của bài
Thí dụ:
a) Bộ khóa có 2 dấu thăng
(Fa# và Do#) và tận cùng bằng nối Si (B) : Bài
này thuộc cung Si thứ (B minor) và âm giai tương
ứng là Re trưởng (D). Nói một cách
khác, trong gia đ́nh này th́ người vợ (Bm)
cầm quyền (!) và người chồng (D)
chỉ đóng vai tṛ thứ yếu. Bài
nhạc ở cung thứ thường có âm hưởng
buồn
b) Bộ khóa có 3 dấu
giảm (Si b, Mi b, La b) và tận cùng bằng
nốt Mi b ( Eb) : Bài này ở cung Mi giảm trưởng (Eb major) và âm giai
tương ứng là Do thứ ( Cm ). Trong
“gia đ́nh” này th́ người chồng (Eb)
cầm quyền, và người vợ (Cm) giữ
vai tṛ thứ yếu. Bài nhạc ở cung trưởng
có âm hưởng vui tươi, mạnh mẽ
2: T́m các hợp âm
trong bài nhạc
Thông thường th́ các bài nhạc Việt
chỉ dùng 6 hợp âm chính. Thử tưởng
tượng gia đ́nh này có 4 con: 2 trai và 2 gái.
Ta đă t́m được 2 hợp âm
chủ nhà rồi th́ chỉ cần t́m thêm 4
hợp âm c̣n lại ( tên của 4 đứa con)
bằng cách áp dụng luật 1 – 4 –5 như sau:
Thí dụ như bài nhạc thuộc cung Do trưởng
(C) - nghĩa là âm giai tương ứng là La
thứ (Am). Nếu người cha là Do th́ có
thể t́m tên 2 đứa con trai bằng cách dùng
5 ngón của bàn tay trái mà đếm như sau:
Ngón cái : 1 Do - ngón trỏ 2 Re bỏ - ngón
giữa 3 Mi bỏ - ngón áp út 4 Fa OK – ngón út 5 Sol
OK
Như vậy th́ bên phía cha và 2 con trai, ta sẽ có
3 hợp âm : Do (C ), Fa (F) và Sol (G)
Về phía người mẹ (âm giai tương
ứng), tương tự như trên ta sẽ có
tên của người mẹ và 2 con gái là La
thứ (Am), Re thứ (Dm) và Mi trưởng (E).
Ghi chú:
Ai thắc mắc muốn hỏi tại sao 2 cô con
gái lại là Re thứ (mà không là Re trưởng)
và Mi trưởng (mà không là Mi thứ) th́ cần biết về các nốt trong 1 âm giai
(scale) và tên các quăng (interval) .
Trong âm giai La thứ (Am)
(thuộc ḍng người mẹ) th́
các nốt trong âm giai này là A-B-C-D-E-F-G#-A, Tên của cô con gái
thứ nhất bắt đầu ở nốt
thứ 4 (đếm La Si Do “Re” ) Hợp âm Re có
3 nốt chồng lên nhau là Re Fa La ( D F A) và
nốt Fa không có dấu thăng . Quăng D-F là
quăng 3 thứ , nên cô con gái thứ nhất tên là
Re thứ ( Dm ) . Trong khi đó tên của cô
con gái thứ hai bắt đầu ở bậc 5
(đếm La Si Do Re “Mi”) . Chồng 3
nốt lên nhau ở Mi (E) sẽ có E – G# - B (để
ư G# trong âm giai La thứ) và v́ quăng E G# là quăng
3 trưởng, nên cô con gái thứ hai sẽ mang tên
Mi trưởng (E )
Chưa có th́ giờ t́m hiểu sâu xa th́ nếu
muốn t́m 6 hợp âm chính cho bài nhạc, ta chỉ
cần ghi nhớ luật 1 – 4 – 5 . Đại khái
( nên nhớ chỉ là “đại khái”) là:
a) Ba hợp âm theo chủ âm trưởng
(cha & 2 con trai) : 1 – 4 –5 (tất cả đều
trưởng)
b) Ba hợp âm theo chủ âm
thứ (mẹ & con 2 gái) : 1 thứ - 4 thứ - 5 trưởng
Thí dụ: T́m 6 hợp âm dùng trong bài
nhạc có 1 dấu thăng ở bộ khóa:
a) Bài này có thể thuộc Sol
trưởng (G) hay Mi thứ (Em)
b) Dùng luật 1-4-5 theo nhánh G
sẽ có 3 hợp âm G, C, D
c) Dùng luật 1-4-5 theo nhánh Em
sẽ có Em, Am, B
6 hợp âm này là G – C – D – Em –Am – B
Đây là 6 hợp âm căn bản của một bài
nhạc phổ thông mà người mới chơi đàn
cần phải nắm vững. Từ 6 hợp
âm “gốc” này mà người ta biến báo, thêm
“mắm muối” vào để biến chúng thành vô số
hợp âm mà các bạn thường thấy trong các
tập sách nhạc
Một trong những biến thể đó là
loại hợp âm 7, được thành lập
bằng cách đặt thêm 1 nốt thứ tư
trên 3 nốt của hợp âm căn bản (tức
là hợp âm này nay sẽ có 4 nốt ở bậc 1-3-5-7) .
Trong
khuôn khổ bài học t́m hợp âm theo lối
“ḿ ăn liền” này, bạn chỉ
cần nhớ 1 điểm nhỏ sau đây về hợp
âm 7 là :
Để nghe êm tai hơn, tên của người con
trai thứ hai và người con gái thứ hai (D và
B trong thí dụ trên) có thể đổi
thành hợp âm 7.
Như thế là tạm
thời chúng ta đă hoàn tất việc t́m tên 6 người
trong gia đ́nh, và theo thí dụ trên th́ 6 hợp
âm dùng trong bài nhạc này sẽ là:
G – C – D7 – Em – Am –B7
3 : Đặt các
hợp âm vào bài nhạc:
T́m ra 6 hợp âm chính dùng trong
một bài nhạc
rồi, câu hỏi kế tiếp là làm sao
biết được khi nào th́ đổi hợp âm? Có 3 luật căn bản sau đây :
1) Thông thường với các
bài nhạc Việt th́ mỗi ô nhịp dùng 1
hợp âm, đổi ở phách 1, đầu
nhịp. Với những bài nhịp 4 th́
đôi khi dùng 2 hợp âm trong 1 ô
nhịp , đổi ở phách 1 và 3.
2) Bài nhạc bắt đầu
bằng chủ âm và kết ở ô nhịp
cuối bằng chủ âm
3) Tùy theo chủ âm nào ( trưởng
hay thứ) mà những hợp âm của phe cha hay
phe mẹ nắm đa số. Một bài bắt
đầu ở cung La thứ (Am) th́ hầu như
2 cô con gái (Dm và E7) sẽ theo sau mẹ mà ... lấn lướt trong
ngôi nhà này! Sau khi bà mẹ và 2 cô
con gái hát đă đời các hợp âm Am-Dm-E7
rồi th́ ông cha và 2 con trai (C-F-G7) lúc ấy
mới được ... lên tiếng ... chỉ để thay
đổi không khí! Tuy nhiên v́ chủ âm là La
thứ nên làm ǵ đi nữa th́ cuối cùng, phe bà mẹ cũng dành lại
chủ quyền. Do đó tất cả lại phải trở về
cụm Am-Dm-E7 để chấm dứt ở chủ âm
La thứ (Am)
Thông thường nếu biết
đọc tên các nốt
trong mỗi ô nhịp và thấy chúng giống như tên các nốt của
hợp âm nào th́ đó chính là hợp âm dùng cho ô nhịp này. Trong trường
hợp học đệm đàn theo lối “cấp tốc”
này th́ ta chỉ c̣n cách là phải dùng tai nghe mà chọn
...“ṃ" như
sau :
1) T́m một bản ghi các
hợp âm căn bản cho guitar - chỉ
cần một trang tóm lược ghi vài chục
hợp âm là đủ
2) Dùng cây guitar đánh trải
6 hợp âm căn bản cho thật nhuyễn và quen tai
3) Bắt đầu với
chủ âm ở ô nhịp đầu tiên, hát ô
nhịp kế tiếp và so với 6 hợp âm trên
nghe xem hợp âm nào thuận tai nhất
4) Nên nhớ theo đúng 3
lời khuyên ghi ở phần này và tránh
đừng chuyển đổi hợp âm lung tung.
Bạn chỉ cần theo
mấy luật căn bản theo 3 bước trong bài này
là có thể ... “trị được” khoảng 90% những bài nhạc Việt
!
VƠ TÁ HÂN